Βιβή Κουρή: Οι «Κερκυραίοι ευγενείς», το Συμβούλιο της Κέρκυρας και το Libro d’oro

 Dionisis Vitsos 

ΖΑΚΥΝΘΟΣ

Πορτόνι

Βιβή Κουρή:
Οι «Κερκυραίοι ευγενείς», το Συμβούλιο της Κέρκυρας και το Libro d’oro

Την αφορμή για το σημερινό κείμενο την έδωσε ένα τυχαίο γεγονός. Παραμονές της 21ης Μαΐου με μια παρέα παλιών και νέων φίλων, μεταξύ των οποίων και δύο μη Κερκυραίοι, στο σημαιοστολισμένο Λιστόν, ήρθε η συζήτηση στην προέλευση της ονομασίας του. Όταν λοιπόν ένας από την παρέα αναφέρθηκε, με μεγάλη μου χαρά, στην πληροφορία που είχε ακούσει πρόσφατα από ξεναγό ότι η ονομασία είναι λέξη βενετσιάνικης προέλευσης και σημαίνει τον κεντρικό χώρο για περίπατο, παρενέβη ο διερχόμενος σερβιτόρος και, επιπλήττοντάς τον για την άγνοιά του, υποστήριξε ένα από τα χιλιοειπωμένα προσφιλή τοπικά μας στερεότυπα, πως η ονομασία οφείλεται στην περιβόητη «λίστα», δηλαδή τη «Χρυσή Βίβλο», αλλιώς «Libro d’oro», και πως μόνο όσοι ήταν εγγεγραμμένοι σ’ αυτήν, δηλαδή οι «ευγενείς», είχαν το αποκλειστικό δικαίωμα να διέρχονται από την κάτω πλατεία.

~~~~~~~~~~~~~~~~

Επειδή φαίνεται πως υπάρχουν ακόμη Κερκυραίοι (και όχι μόνο) που πιστεύουν σ’ αυτό τον μύθο, αρκούμαι να αναφέρω εν συντομία: Το Λιστόν χτίστηκε επί Γάλλων αυτοκρατορικών (1807 κ.εξ.), δέκα χρόνια δηλαδή μετά το τέλος της Βενετοκρατίας στα Επτάνησα και της κυριαρχίας της κοινωνικής τάξης για τα μέλη της οποίας έχει επικρατήσει στην ιστοριογραφία ο όρος «Κερκυραίοι ευγενείς».

Είναι προφανές πως ο μύθος αυτός έχει επικρατήσει επειδή εντάσσεται στην κυρίαρχη συλλογική εικόνα που αφορά την ύπαρξη «κερκυραϊκής ευγένειας» και «Κερκυραίων ευγενών», όρων που απαντώνται στην τοπική ιστοριογραφία και αφορούν την τάξη που είχε δικαίωμα συμμετοχής στο Συμβούλιο της Κέρκυρας. Ο χαρακτήρας όμως της τάξης αυτής ως τον 18ο αιώνα δεν είχε καμία ομοιότητα με τη βενετική ή την ευρωπαϊκή ευγένεια. Εξάλλου η Βενετία δεν αναγνώρισε ποτέ θεσμικά τα μέλη της ως ευγενείς. 

~~~~~~~~~~~~~~~~

Έτσι από το 1572 όσοι είχαν δικαίωμα συμμετοχής στο Γενικό Συμβούλιο εγγράφονταν υποχρεωτικά στους καταλόγους της Γραμματείας του Συμβουλίου, από τους οποίους, και κατά μίμηση του βενετικού Libro d’oro, δημιουργήθηκε το στερεότυπο περί «Χρυσής Βίβλου». Από το 1574 αποβάλλονταν από το Γενικό Συμβούλιο όσοι ασκούσαν χειρωνακτικό επάγγελμα. Το 1599 αποκλείστηκαν οι νόθοι. Για να εγγραφούν οι γιοι των μελών του στους καταλόγους του Συμβουλίου, έπρεπε να αποδειχτεί ότι γεννήθηκαν από νόμιμο γάμο. Για τον λόγο αυτό οι πρωτοπαπάδες υποχρεώνονταν στο εξής να τηρούν βιβλίο γάμων και βαπτίσεων των μελών των οικογενειών του Γενικού Συμβουλίου.

Το 1610 τα μέλη του Γενικού Συμβουλίου που έως τότε κατοικούσαν μόνιμα στην εξοχή αποβλήθηκαν προσωρινά μέχρι να αποκτήσουν κατοικία στην πόλη. Από το 1641 μάλιστα ένας νέος κανονισμός όριζε ότι η κατοικία αυτή έπρεπε να είναι ιδιόκτητη και όχι νοικιασμένη. Έως τότε δηλαδή υπήρχαν μέλη του Συμβουλίου που δεν είχαν καν σπίτι στην πόλη! 

~~~~~~~~~~~~~~~~

Εδώ πρέπει να ανασκευάσουμε ένα ακόμη στερεότυπο της τοπικής ιστοριογραφίας, που συνοψίζεται αδρομερώς ως εξής: «Η βενετική Σύγκλητος παραχωρούσε γαίες στους «ευγενείς» που ήταν γραμμένοι στο Libro d’oro». Πράγματι, τα μέλη του Συμβουλίου έγιναν κύριοι εκτεταμένων γαιών στην ύπαιθρο του νησιού, κυρίως από τον 17ο και έως τα τέλη του 18ου αιώνα. Στο γεγονός αυτό οφείλεται η στερεότυπη άποψη των ιστοριογράφων του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα ότι οι «ευγενείς» ήταν γαιοκτήμονες. Αυτό που τους διέφευγε όμως ήταν ο τρόπος με τον οποίο οι «ευγενείς» έγιναν γαιοκτήμονες. Τις γαίες δεν τους τις παραχώρησε το βενετικό κράτος, αλλά τις απέκτησαν μόνοι τους επενδύοντας κεφάλαια που είχαν αποκτήσει κυρίως από το ναυτικό εμπόριο και εφαρμόζοντας στρατηγικές που είχαν ένα βασικό κοινό χαρακτηριστικό: Εκμεταλλευόμενοι την οικονομική στενότητα των χωρικών, παρεμβάλλονταν ως ενδιάμεσοι στην απόσπαση του αγροτικού πλεονάσματος. Δάνειζαν χρήματα στους χωρικούς και προαγόραζαν τη σοδειά τους (πρακτική γνωστή ως προστύχι) με όρους που σήμερα θα τους χαρακτηρίζαμε τοκογλυφικούς. Επίσης έπαιρναν σε αγροληψία εκτεταμένες γαίες από τους βαρόνους ή νοίκιαζαν τις προσόδους των βαρονιών. Στο τέλος ιδιοποιούνταν τη γη των καλλιεργητών και ασκούσαν στενό και ασφυκτικό έλεγχο στην ύπαιθρο, σε αντίθεση με τους βαρόνους, που κατά κανόνα απουσίαζαν. 

_____________

Αποσπάσματα από κείμενο του έκτου τεύχους που μόλις κυκλοφόρησε!